ẢO GIÁC- Rối Loạn Tri Giác

1. Khái niệm về ảo giác
 -Ảo giác là tri giác như có thật về một sự vật, một hiện tượng không hề có thật trong thực tại khách quan. Ảo giác xuất hiện và mất đi không phụ thuộc theo ý muốn của người bệnh. Ảo giác có thể kèm theo hay không kèm theo rối loạn ý thức (mê sảng, mê mộng) hoặc rối loạn tư duy (hoang tưởng, mất phê phán về tri giác sai lầm của mình).
- Ảo giác là tri giác không đối tượng. Bình thường khi ta nghe được là có tiếng động hay âm thanh phát ra tác động lên tai truyền vào trung khu thính giác trong não mà ta biết được âm thanh đó là âm thanh gì và phát ra ở đâu. Nhưng những người bị ảo thanh thì tuy không có âm thanh nào phát ra cả nhưng bệnh nhân vẫn nghe thấy âm thanh ấy rất rõ, rất cụ thể giống như âm thanh ấy phát ra từ một dụng cụ nào đấy. Ví dụ như họ nghe thấy tiếng đàn nhưng chiếc đàn ấy không có nhạc công nào đang chơi cả. Họ chìm đằm trong những âm thanh hư ảo phát ra từ chiếc đàn mà không có người chơi đàn...

2. Các loại ảo giác
2.1. Ảo thanh (thường gặp nhất).
Đôi khi chỉ là ảo thanh thô sơ: nghe thấy tiếng chuông, tiếng còi, tiếng máy nổ, tiếng súng, điệu nhạc...
Thường gặp nhất là tiếng người nói rõ rệt như tiếng chuyện trò, tiếng nói có thể to hay nhỏ, có thể từ xa vang lại hay ở gần, từ trên xuống, từ dưới lên, từ hai bên lại...Nội dung của ảo thanh có thể là chế nhạo, cảnh cáo, đe dọa, báo trước một điều chẳng lành hay bình phẩm phê bình, chửi rủa ra lệnh... Tiếng nói có thể là của một người hay nhiều người, đàn ông hay đàn bà, trẻ em hay người già, xa lạ hay quen thuộc. Tiếng nói có thể là nói một mình hay nói với người bệnh.
Ảo thanh rất hay gặp trong bệnh tâm thần phân biệt và còn gặp trong các bệnh loạn thần phản ứng, loạn tâm thần trước tuổi già, loạn tâm thần do chấn thương sọ não, loạn tâm thần nhiễm khuẩn, nhiễm độc. Bệnh Tâm thần phân liệt, Bệnh Trầm cảm có loạn thần. Rối loạn cảm xúc hưng trầm cảm...

2.2- Ảo thị:
Cũng hay gặp trong lâm sàng, chỉ sau ảo thanh và thường kết hợp với ảo thanh.
Ảo thị thường xuất hiện khi quá trình tri giác bị trở ngại như rối loạn ý thức (mê sảng, mê mộng), khi quá mệt mỏi, hoảng hốt, hay khi điều kiện ánh sáng thiếu (đêm tối, hoàng hôn).
Nội dung của ảo thị rất đa dạng như: thấy ngọn lửa, thấy đom đóm, thấy khói, sương mù, màu sắc mơ hồ hay hình ảnh rõ rệt. Có thể là người, động vật, ma quỷ, phong cảnh, cảnh tượng v.v ... ảo thị có thể sinh động hay bất động, nội dung của ảo thị có thể thay đổi hoặc không thay đổi. ảo thị có thể là một hình ảnh đơn độc, một bộ phận của cơ thể (một con mắt, một cái tai...),  một đám đông người, một đàn thú dữ, một đàn sâu bọ... và có thể là ảo thị tự thấy mình. Kích thước của ảo thị có thể giống như tự nhiên, hoặc có thể lớn lên (ảo thị khổng lồ- macropsie) hay nhỏ đi (ảo thị tí hon - micropsie). Có thể là ảo thị câm hay ảo thị kèm theo tiếng nói (ảo thanh).
Thái độ của người bệnh trước ảo thị cũng khác nhau: có thể say mê, thích thú nhìn ngắm, bàng quan ngơ ngác, sợ hãi bỏ chạy hay họ tham gia hoạt động cùng ảo thị v.v...
Ảo thị hay gặp trong các bệnh loạn tâm thần cấp, loạn thần nhiễm trùng, nhiễm độc, sảng run, đôi khi trong tâm thần phân liệt, loạn tâm căn phân ly (Hystéria)...

2.3. Ảo khứu và ảo vị:
Hai loại ảo giác này thường đi đôi với nhau và thường xuất hiện cùng với hoang tưởng. Ví dụ: người bệnh nghi bị đầu độc và ngửi thấy mùi thối trong cơm, ăn thấy đắng.
Ảo khứu, người bệnh ngửi thấy nhiều mùi khó chịu: mùi trứng thối, mùi  cao su cháy, mùi tóc cháy, mùi xăng ngột ngạt...
Ảo vị, người bệnh cảm thấy một vị vốn không có trong thức ăn, nước uống: đắng, chua, cay...
Ảo vị và ảo khứu có thể gặp trong bệnh tâm thần phân liệt, u não, động kinh, thường gặp nhất trong động kinh tâm thần (tổn thương khu trú ở thuỳ thái dương).

2.4. Ảo giác xúc giác:
Người bệnh cảm giác như kim châm, điện giật, tê lạnh ẩm ướt, nóng bỏng, sâu bọ bò trên da hay các vật lạ dưới da...có thể xuất hiện từng lúc hay thường xuyên, có thể kết hợp với ảo thị.
Thường gặp nhất trong loạn thần nhiễm độc. Cũng có thể gặp trong bệnh tâm thần phân liệt, loạn thần nhiễm trùng,v.v...

2.5. Ảo giác nội tạng và ảo giác về sơ đồ cơ thể:
Người bệnh cảm thấy rõ ràng trong người những dị vật, những sinh vật nằm yên hay động đậy: đỉa trong tai, rắn trong bụng, ếch trong dạ dày, nước chảy trong đầu, điện giật trong tim, tay chân biến đổi, ma quỷ nhập trong người, bị sờ mó, bị hiếp dâm.v.v.. gặp trong bệnh tâm thần phân liệt.

2.6. Các ảo giác đặc biệt:
 Ảo thanh cơ năng: Xuất hiện đồng thời với âm thanh có thực bên ngoài cho đến khi nó hết tác động. Rất dễ nhầm với ảo tưởng. Ảo thanh cơ năng xuất hiện khi có kích thích thực tế. Trái với ảo tưởng, sự phản ánh đối tượng có thật trong ảo giác cơ năng không hoà lẫn với các biểu tượng bệnh tật mà tồn tại song song với chúng. Ví dụ: vừa nghe tiếng nước chảy, tiếng lá rì rào, tiếng tích tắc đồng hồ thì cũng nghe bản nhạc, nước dặn dò.v.v... Khi hết kích thích thì  ảo thanh cơ năng cũng mất.

2.7. Ảo giác lúc giở thức lúc giở ngủ:
Là những hình ảnh phát sinh không theo ý muốn trước lúc ngủ, khi nhắm mắt và ở chỗ tối. Hình ảnh rất đa dạng, lạ lùng, kỳ quái không giống các đối tuợng thực tế. ảo giác thường lặp đi lặp lại với tính chất ám ảnh hay tính chất định hình.

3. Kết luận: Ảo giác là một triệu chứng loạn thần của một số bệnh tâm thần ví dụ như: bệnh tâm thần phân liệt hay gặp ảo thanh, nghe tiếng nói trong đầu xui khiến,bình phẩm, ra lệnh cho bệnh nhân, bệnh trầm cảm có loạn thần-ảo thanh xui khiến thực hiện hành vi tiêu cực, động kinh tâm thần (động kinh thùy thái dương) và nhiều bệnh tâm thần khác. Khi gặp triệu chứng ảo giác người nhà và bệnh nhân hãy liên lạc ngay với Bác sĩ chuyên khoa Tâm thần để khám, tư vấn và có phác đồ điều trị thích hợp.

Liên hệ 
ThS.Bs: Đinh Hữu Uân 0913511475